apache /Mondmaskers: hoe de Belgische modesector buitenspel werd gezet
De Belgische textielindustrie reageerde begin mei verontwaardigd. Defensie plaatste namelijk een monsterbestelling bij twee bedrijven die niet gekend zijn in de wereld van medische- en beschermkledij. De Belgische sector overlegde twee maanden met de federale overheid, zag verschillende ministers de revue passeren, maar greep na een intense finale onderhandelingsweek toch naast het order.
De Belgische confectiesector kon de gevraagde hoeveelheden moeilijk leveren binnen de strakke timing. Wat echter vooral opvalt: de vereisten werden op verschillende punten gewijzigd tijdens de onderhandelingsprocedure.
Uiteindelijk bleek zelfs dat één leverancier afweek van de vereisten.
De wasinstructies van de nieuwe mondmaskers spreken boekdelen. De maskers van de Luxemburge importeur Avrox mogen enkel op 30 graden gewassen worden. Dat terwijl de minimale vereisten een kookwasprogramma voorschrijven om virussen te doden. “Gezien sommige huishoudelijke wasmachines dit bij een wasprogramma van 60° C niet kunnen garanderen, wordt het kookwasprogramma (hoogste temperatuur) aanbevolen”, zo staat in de “gids van de minimale vereisten, confectie, onderhoud en gebruik” van het Bureau voor Normalisatie (NBN), de overheidsdienst die productnormen vastlegt. Die richtlijn wordt overigens herhaald door de overheid zelf op www.maakjemondmasker.be.
Een vergelijking van de twee versies van de 'minimale vereisten' leert dat er kort na elkaar aanpassingen gebeurden op de vereisten rond onderhoud. Waar de eerste versie spreekt over verplichtingen rond onderhoud, werd het begrip ‘verplichting’ geschrapt in de tweede versie. Ook zes gedetailleerde onderhoudsinstructies stonden niet meer opgesomd in de tweede versie.
Hetzelfde verhaal voor de technische aspecten van ‘ademdoorlaatbaarheid’. Een verplichte vereiste veranderde naar een ‘wenselijke’, met als voorwaarde: “als een afwijkende waarde gebruikt wordt, moet kunnen aangetoond worden dat het materiaal voldoende luchtdoorlatend is”.
Het Bureau voor Normalisatie publiceerde net voor de onderhandelingsprocedure de gids met minimale vereisten. Die werd overigens met de sector opgesteld. Dat het technisch document na vier dagen gewijzigd werd, verraste dan ook de sector. “Normaal krijgen bedrijven dan een bepaalde aanpassingsperiode”, zegt Creamoda.
Een chronologie van het woelige parcours van de 'mondmaskers voor iedereen':
apache /Vrijdag 24 april
premier Sophie Wilmès (MR) belooft dat elke Belg
van de overheid minstens één standaard stoffen
mondmasker krijgt.
De maskers zijn dan nog niet besteld. Het Bureau voor Normalisatie (een Belgische overheidsdienst die verantwoordelijk is voor het opstellen van productnormen) publiceert die dag wel een technische document (versie 1.0) met vereisten voor community- en artisanale maskers. Die gids met minimale vereisten; confectie, onderhoud en gebruik wordt opgesteld in samenwerking met het onderzoeksinstituut Centexbel, FOD Economie, Sciensano, beroepsfederatie Febelsafe en de Belgische modefederatie Creamoda.
apache /Maandag 27 april
"De procedure laat de overheid toe om in dwingende noodsituaties de markt te raadplegen in een extreem korte tijd, na onderhandeling met inschrijvers door de aanbestedende dienst", zegt Defensieminister Philippe Goffin (MR) daarover een maand later in de Kamer.
Na Maggie De Block, Philippe De Backer en Koen Geens is Goffin overigens de vierde federale minister die zich met mondmaskers moet bezighouden.
apache /Dinsdag 28 april
Dat betekent dat ze een lijst van deelnemende bedrijven moeten opstellen en allerlei documentatie over de bedrijven moeten verzamelen.
Defensieminister Goffin zegt later in de Kamer dat diezelfde dag ook een eerste marktconsultatieformulier werd verstuurd naar meer dan 160 bedrijven, waarvan tweederde Belgische ondernemingen en dus ook Creamoda-leden. Die bedrijven kregen tot 30 april 's middags tijd om te reageren.
Het Bureau voor Normalisatie publiceert die dag een vernieuwd technisch document voor community- en artisanale maskers (versie 1.1). Defensie werd op de hoogte gebracht dat Creamoda versie 1.0 zou blijven aanhouden voor de aanbesteding.
apache/Gewijzigde vereisten
Een vergelijking van de twee versies leert dat er aanpassingen gebeurden op de vereisten rond onderhoud ademdoorlaatbaarheid. Waar de eerste versie spreekt over verplichtingen rond onderhoud, werd het begrip 'verplichting' in de tweede versie geschrapt. Ook zes gedetailleerde onderhoudsinstructies werden geschrapt in de tweede versie.
Hetzelfde gebeurde rond de technische aspecten van ademdoorlatendheid. Een verplichte vereiste werd ‘wenselijk’ met als voorwaarde: "als een afwijkende waarde gebruikt wordt, moet kunnen aangetoond worden dat het materiaal voldoende luchtdoorlatend is."
Aangezien de vereisten gewijzigd werden door het Bureau voor Normalisatie, organiseerde Defensie een tweede ronde, zei de minister Goffin daarover in het parlement.
apache /Woensdag 29 april
Om de praktische uitvoering optimaal te laten verlopen, wordt gevraagd om met één centraal aanspreekpunt te werken, een centraal besteladres en één rekeningnummer. Defensie vindt dat qua administratie de ideale oplossing. Later zal blijken dat dit een struikelpunt wordt. Creamoda verzamelt Belgische aanbieders in één globale offerte.
De lockdown in Tunesië speelt hen wel parten, er wordt een leveringsschema opgesteld vanaf een week na bestelling voor de maanden mei en juni.
apache /Donderdag 30 april
Creamoda zegt aan Defensie dat ze op korte termijn geen juridisch vehikel kunnen uitwerken waarbij alle deelnemende bedrijven in één maatschappij ondergebracht worden. Later bleek zelfs dat dit wettelijk niet eens mag voor een kleine vzw, blikt Creamoda terug. De federatie merkt voorts ook op dat het niet mogelijk is om alle bedrijven onderling voor elkaar verantwoordelijk te maken bij niet-naleving van de leveringsvoorwaarden. Dat was wel een eis van Defensie.
Daarom wil Creamoda wel als aanspreekpunt fungeren, maar de federatie vraagt dus om vijf individuele bestelorders. Op een prijsvermindering kunnen ze niet ingaan, tegen week 26 (22 juni) garanderen ze 5,3 miljoen mondmaskers en tegen week 44 (26 oktober) bijna 50 miljoen.
“De maximale capaciteit voor de maand mei bedroeg 1,2 miljoen maskers of nog geen 10% van de gevraagde capaciteit", zegt de minister over de volumes van de Belgische modesector die voor Defensie onvoldoende waren.
Die dag om 23.50 uur werd een tweede prospectieronde gelanceerd, met nieuwe volumes en een ‘update van de normen’, verduidelijkt Defensieminister Philippe Goffin (MR) later in de Kamer.
De prospectiedocumenten werden verstuurd aan aangereikte contacten (onder meer via beroepsfederaties) en firma’s die vroegen om gecontacteerd te worden.
apache /Zaterdag 2 mei
De aanbieders houden momenteel capaciteit vrij voor de tender, zegt de modesector. “Voor sommigen is het al de derde keer dat ze capaciteit vrijhouden op vraag van de federale overheid, terwijl ze ook andere sectoren kunnen bedienen."
Ondertussen wordt de tweede prospectieronde afgesloten. Op basis van de reacties verstuurde Defensie een bestek naar 41 bedrijven die in staat waren op korte termijn meer dan 250.000 stuks per week te produceren.
apache /Zondag 3 mei
Defensie verduidelijkt verder: aangezien snelheid belangrijk is worden minimale eisen als volgt bepaald: gegarandeerde leveringscapaciteit tegen week 20-21 (18 mei) is 18 miljoen maskers. Bij gelijke leveringscapaciteit is prijs doorslaggevend.
apache /Maandag 4 mei
"Gezien de gevraagde hoeveelheid, gecombineerd met de snelheidseis, hebben we twee bedrijven geselecteerd."
De eerste bestelling zal geplaatst worden op 5 mei voor middernacht.
apache /Dinsdag 5 mei
Het totale aankoopbedrag wordt geraamd op 47,7 miljoen euro. Avrox noch Tweeds & Cotton waren gekend bij Defensie. Avrox heeft ‘via de website van Defensie’ contact opgenomen naar aanleiding van de communicatie van de regering in de pers met betrekking tot de versoepeling van de maatregelen in de strijd tegen het coronavirus, stelde minister Goffin in de Kamer.
Ten laatste op 24 mei moeten de maskers aankomen in België. Importeurs en fabrikanten wijzen erop dat wie een bestelling wil plaatsen, tot de helft cash vooraf moet betalen. Dat risico is echter voor de importeur, want de Belgische Overheid betaalt niets vooraf.
Het leger sluit overigens een raamovereenkomst voor in totaal 50 miljoen mondmaskers. De raamovereenkomst loopt tot eind dit jaar en kan met een jaar verlengd worden.
“In het kader van dit contract kunnen bijkomende bestellingen worden geplaatst indien de ministerraad of de minister-presidenten van de Gemeenschappen en de Gewesten daartoe beslissen”, zegt minister Goffin op 3 juni in de Kamer.
apache /Vrijdag 8 mei
In de pers is er tumult over de 'postbusfirma' en een bestuurder. Volgens Defensieminister Goffin heeft Avrox noch zijn afgevaardigd bestuurder een strafblad en voldoet het bedrijf aan alle verplichtingen. “Bovendien heeft zij als referentie de levering eerder in 2020 van een miljoen maskers aan een andere staat toegevoegd. Het gaat dus niet om een postbusbedrijf”, aldus Goffin.
Hij wijst op een bewijs dat ze eerder 250.000 maskers leverden en geen uitstaande sociale en fiscale schulden hebben. Ook voldoen de maskers aan NBN-vereisten of gelijkwaardig, geeft de minister nog aan. Aan die vereiste werd dus niet voldaan voor de wasinstructies.
apache /Zondag 17 mei
de eerste één miljoen maskers.
Een week later, op de uiterste leveringsdag,
worden de resterende twee miljoen maskers
geleverd.
apache /Zondag 24 mei
Tweeds & Cottons levert op tijd.
Avrox leverde 1,5 miljoen maskers (tien procent van de bestelling).
apache /Donderdag 28 mei
Defensie heeft de regels gerespecteerd, benadrukt Goffin. De minister van Landsverdediging merkt op dat de Inspectie van Financiën voorafgaand advies gaf en ook vertrouwen had in het onderzoek van het Rekenhof.
De minister herhaalt dat het Gentse Tweeds & Cottons de 3 miljoen maskers leverde en betreurde dat op dat moment slechts 2,7 van de 15 miljoen resterende maskers geleverd worden door Avrox, al was er toen al concreet zicht op bijkomend 3,2 miljoen maskers.
In kranten van DPG Media hekelt Pol Speleers van Seyntex dat hij geweigerd werd bij gebrek aan referenties. De leverancier van maskers en beschermingsmateriaal voor de federale politie zegt dat hij wel referenties had. Defensie vroeg een levering van 250.000 stoffen mondmaskers als voorwaarde, hij kon die voorleggen, maar werd geweigerd. Ook andere gecontacteerde leveranciers aanvaardden de reden van uitsluiting niet, schreef later ook Le Soir.
apache /Woensdag 3 juni
- Op dat moment is 4 procent van de maskers (270.000) niet conform, ze moeten vervangen worden door nieuwe leveringen.
- Kamerlid Michaël Freilich (N-VA) die het dossier kon inkijken, zegt over de cijfers te beschikken die Avrox gaf bij de gunning. “Zij meldden dat zij in week 22 (22-31 mei) 9 miljoen stuks kunnen leveren. In week 23 kunnen zij 25,5 miljoen maskers leveren. Momenteel zitten we aan nog geen 6,7 miljoen. Voor mij is het zeer duidelijk. We hebben hier te maken met leugenaars en bedriegers.”
- De ontbrekende 8,5 miljoen maskers komen er snel aan, verzekerde de minister. Ze moeten via drie vluchten op donderdag (4,1 miljoen), zaterdag (1,93 miljoen) en zondag (2,5 miljoen) vanuit Azië arriveren in België.
- Omdat er in het contract een boetesysteem is ingebouwd voor laattijdige levering, bespaart België 5 miljoen van de 40 miljoen euro op het Avrox-contract, beklemtoont Goffin. Dat wordt als volgt omschreven: “Voor een laattijdige levering wordt de boete vastgelegd op 2% per kalenderdag berekend op basis van de totale waarde van de goederen waarvan de levering met vertraging gebeurde, met een maximum van 10 procent van de totale waarde."
apache /Zondag 7 juni
“Defensie is de enige organisatie die heel snel veel professionele, goed getrainde mensen kan mobiliseren", zegt Chef Defensie generaal Marc Compernol op een persconferentie.
“En dat met een waaier aan capaciteiten die groter is dan andere Belgische instanties. Ook deze keer weer, in het kader van de Covid-19 crisis, tekende Defensie present voor de hulp aan de natie.”
apache /Maandag 8 juni
“Gezien sommige huishoudelijke wasmachines dit bij een wasprogramma van 60° C niet kunnen garanderen, wordt het kookwasprogramma (hoogste temperatuur) aanbevolen”, zo staat in de “gids van de minimale vereisten, confectie, onderhoud en gebruik” voor community en artisanale maskers van het Bureau voor Normalisatie (NBN). Die richtlijn wordt overigens herhaald in de richtlijnen van de overheid op www.maakjemondmaskers.be.
“Gezien de maskers niet beantwoorden aan de technische vereisten, moet men deze terugsturen naar afzender”, zeggen Creamoda, Febelsafe en de Federatie van Belgische textielbezorging.
Avrox van haar kant meent dat de maskers aan de vereisten voldoen. "De technische aanbevelingen geven aan dat de maskers ook na het door de fabrikant aangegeven aantal wasbeurten, in dit geval op 30°C, aan de vereisten naar penetratie moeten blijven voldoen", klinkt het in een persbericht.
Het is uiteindelijk de FOD Volksgezondheid die een antwoord fomuleert op de vraag wat de gevolgen zijn bij hogere wastemperaturen. "De gratis mondmaskers hebben een antibacteriële laag die zou stukgaan wanneer je ze wast op 60°C. De zelfgemaakte stoffen mondmaskers was je wel beter op 60°C," klinkt het.
Door de laattijdigheid moet Avrox 5,5 miljoen euro 'boete' betalen. Dat bedrag zal dus van de factuur worden ingehouden, waardoor de prijs per masker voor de overheid van 2,5 naar 2,13 euro daalde. Defensie betaalde geen voorschot.
Fabrikanten en traders menen in gesprekken met Apache dat de importeur de boete heeft ingecalculeerd en wijzen erop dat de prijzen op de wereldmarkt zijn gezakt. Na aftrek van de boete kan Avrox uiteindelijk net geen 32 miljoen euro factureren. Tweets & Cottons kan 7,5 miljoen factureren, exclusief BTW.
Avrox zegt in een persbericht dat het er alles aan deed om de vertragingen te vermijden. “Zowel de druk op de internationale productie en transport als de verschillende maatregelen die overheden overal ter wereld genomen hebben in de strijd tegen de pandemie” hebben ertoe geleid “dat sommige vertragingen onvermijdelijk waren.”
apache /Maandag 15 juni
Per dag is de verdeling voorbehouden aan personen uit een bepaald geboortejaar en hun inwonende gezinsleden.
Uiterlijk tegen 26 juni kunnen alle Belgische inwoners een masker afhalen bij een apotheek bij hen in de buurt.
Tekst: Steven Vanden Bussche - Grafiek: Samira Atei